"OM AWIGNAMASTU NAMA SIDDHEM OM SWASTIASTU" SEMOGA SEMUA DALAM PERLINDUNGAN TUHAN, SELAMAT MEMBACA DAN SEMOGHA BERMANFAAT.jangan lupa kunjungi videobsaya di link https://youtu.be/-UJdPDAjETM

5/07/2012

PENGATER


   Pangater
Manut krunané, pangater punika magenah ring arep (ngater) kruna lingga. Pangater basa bali luiré N- (anusuara) ma-, ka-, sa-, pa-, pi-, a-, pra-, pari-, pati-, maka-, saka-, kuma-.

    1.1    Pangater N- (anusuara)
Pangater N- (anusuara) sering taler kabawos anunasika. Kruna tiron sané mapangater antuk anusuara ketah kabawos kruna polah. Wangun pangater anusuara mauah dados ng-, ny-, m-, n-, nga-, miwah nge- nganutin kruna linggannyané.
Yéning kruna linggannyané antuk wianjana (konsonan) k, g, suara (vocal) a, i, u, é, o, e (pepet), miwah ardhsuara (semi vocal) y, r, l, w, anusuara sané kaanggén ng-, sakadi:
kancing _ ngancing
gundul _ ngundul
alih _ ngalih
idih _ ngidih
uyak _ nguyak
orin _ ngorin
enduk _ ngenduk
yasa (-ang) _ ngyasayang
ruruh _ ngruruh
lawan _ nglawan
watek _ ngwatek
                  Yéning kruna linggannyané mapurwa antuk wianjana c, j, miwah s anusuara sané kaanggén ny-, sakadi:
                        cicip _ nyicip
                        juluk _ nyuluk
                        sepit _ nyepit
                  Yéning kruna linggannyané mapurwa antuk wianjana t miwah d, anusuarannyané n-, sakadi:
      tunas _ nunas
      diman _ niman
Yéning kruna linggannyané mapurwa antuk wianjana p miwah b, anusuarannyané m-, sakadi:
      papag _ mapag
      bubut _mubut
Anusuara nga-, kaanggén ri kala kruna linggannyané mapurwa antuk anusuara, sakadi:
      nyangluh (-ang) _ nganyangluhang
 milu (-in) _ ngamiluin
      nengneng _ nganengneng
Anusuara nge-, kanggén ri kala kruna linggannyané marupa kruna lingga awanda, sakadi:
      bél _ ngebél
      juk _ ngejuk
      jang _ ngejang
Wangun anusuara yéning matemu sareng kruna dwilingga, pateh sakadi wangun ring arep, nganutin suara ring purwa kruna linggannyané , sakadi:
      kipek-kipek (-ang) _ ngipek-ngipekang
      usap-usap _ ngusap-usap
wayah-wayah (-ang) _ ngwayah-wayahang
Anusuara ring kruna satma, sakadi:
      kaja kauh _ ngaja-kauhang
      purnama tilem _ murnamatilem
      telu bulan _ nelubulanin
            Kawigunan pangater anusuara kanggén ngwangun kruna kria lumaksana. Kruna kria punika dados nganggén panandang miwah nénten nganggén panandang lengkara, umpami:
                        ngadep bunga _ Ni Sari ngadep bunga di peken.
                        nanem jagung _ Pan bagia nanem jagung di abian.
                        ngaé  jaja _ Luh Sriartini ngaé jaja di paon.
                        ngajeng _ Madé suba ngajeng?
                        Nyampat _ Ia sedeng nyampat.
                        Ngeling _ Adinné ngeling.
Wénten makudang-kudang kasuksman pangater anusuara ( N-) ring kruna-kruna basa Bali, luiré:
a.       ngwéntenang pakaryan nganggén piranti sané kasurat ring lingganipun:
arit _ ngarit
lesung _ nglesung
tengala _ nenggala
sepit _ nyepit
b.       ngwéntenang pakaryan anggén ngasilang sakadi sané kasurat ring lingganipun:
tapé _ napé
saté _ nyaté
togog _ nogog
c.       nyantenang pakaryan sakadi lingganipun, pamekas ring sané nglaksanayang miwah ring sang sané katibénin :
uber _ nguber
jagur _ nyagur
cegut_ nyegut
d.      matingkah sakadi lingganipun:
sangut _ nyangut
crukcuk _ nyrukcuk
cicing _ nyicing
e.       dados, kawéntenan:
joh _ ngejoh
éling (-ang) _ ngélingang
kebus _ ngebus
f.       ngwéntenang pakaryan ring galah sakadi lingganipun:
aminggu _ ngaminggu
awai _ ngawai
atiban _ ngatiban
g.      ngambil utawi naur sakadi lingganipun:
satus _ nyatus
skeet _ nyéket
selaé _ nyelaé

   1.2   Pangater ma-
     Pangater ma- ngwangun kruna kria. Wangun pangater ma- nénten ja mauah yéning rumaket ring kruna lingga sané mapurwa antuk suara (vocal) miwah wianjana (konsonan). Pangater ma- sering ngwetuang sandi ri sajeroning kruna tiron ri kala lingganipun mapurwa antuk suara, upami:
ma- + kenta _ makenta
ma- + janji _ majanji
ma- + suluh _ masuluh
ma- + umah _mumah
ma- + émbon _ mémbon
matiosan,ring kruna lingga ajah yan polih pangater ma- dados malajah . kawéntenané asapunika kawastanin desimilasi.
            Suksman pangater ma- luiré :
a.       nglaksanayang pakaryan sakadi lingganipun:
            jalan _ majalan
            jujuk _ majujuk
            gaé _ magaé
b.      nglaksanayang pekaryan anggén pangupajiwa:
            buruh _ maburuh
            dagang _ madagang
            abian _ mabian
c.       nglaksanayang pakaryan nganggén piranti sakadi lingganipun:
            bedil (-an) _ mabedilan
            pancing _ mamancing
            pencar _ mamencar
d.      nglaksanayang pakaryan anggén ngraga:
            pupur _ mapupur
            énci _ maénci
            jemuh _ majemuh
e.       nglaksanayang pakaryan sinarengan utawi saling wales:
            gulet _ magulet
            rebut _ marebut
            diman _ madiman
f.       nglaksanayang pakaryan anggén ngrereh utawi ngamolihang sakadi lingganipun:
            dayuh _ madayuh
            émbon _ maémbon
            suntik _ masuntik
g.      ngasilang, ngamedalang sakadi sané kasurat ring lingganipun:
            yéh _ mayéh
            taluh _ mataluh
            lengis _ malengis
h.      malaksana utawi maparisolah sakadi lingganipun:
            putih _ mamutih
            uduh _ mamuduh
            belog _ mamelog
i.        nyihnayang padruéan sakadi lingganipun:
            gigi _ magigi
            tulang _ matulang
            getih _ magetih
j.        nyihnayang pakaryan sané sampun puput :
            borbor _ maborbor
            tunjel _ matunjel
            kancing _makancing
k.      nyihnayang nganggén sakadi lingganipun:
            sepatu _ masepatu
            topéng _ matopéng
            kaca _ makaca
l.        malaksana sakadi wénten pakilitan kulawarga sakadi sané kasurat ring lingganipun:
            banjar _ mabanjar
            mémé _ mamémé
            desa _ madesa
m.    nyihnayang ngambil soang-soang sakadi lingganipun:
            aukud _ (pada) maukudan
            besik _ (pada) mabesik
            are _ (pada) mare

1.3    Pangater ka-
Wangun pangater ka- pateh ring pangater ma- jagi ngawetuang sandi ri kala rumaket ring kruna lingga sané mapurwa antuk suara, sakadi:
ulah _ kaulah _ kulah
ucap _ kaucap _ kocap
icén _ kaicén _ kicén
Pangater ka- madué kawigunan kanggén ngwangun kruna kria (kria linaksana). Suksman pangater ka- inggih punika:
a.       nyantenang karya (linaksana),sakadi:
crita _ kacrita
belog _ kabelog-belog
cunduk _ kacunduk
b.      nyantenang kahanan ( kahanan sané tan pajamuga ), sakadi  :
tulung _ katulung-tulung
meme _ kamémé – meme
c.       nyaantenang kawéntenan sane nénten “nyelapang”, sakadi  :
tabrak _ katabrak
teteh _ kateteh
d.      nyantenang runtutan, sakadi  :
sa _ kasa
ro _ karo
tiga _ katiga

1.4  Pangater sa-
Wangun pangater sa- nénten wénten maubah yéning rumaket ring kruna lingga sané mapurwa antuk suara miwah wianjana. Sukman pangater sa- luiré :
a.       nyantenang makasami, upami  :
jagat _ sajagat
wewengkon _ sawewengkon
b.      nyantenang salami, upami  :
kantun _ sakantun
urip _ saurip
c.       nyantenang nyabran utawi sabilang, upami  :
wai _ sawai
rahina _ sarahina

1.5  Pangater pa- miwah pi-
Wangun pangater pa- miwah pi- nénten ja mauah rikala rumaket ring kruna lingga sané mapurwa antuk wianjana. Yéning rumaket ring kruna lingga sane mapurwa antuk suara ( sajabaning o), a / ə / ring pangater pa- punika ical, nyandi ring suara sané wénten ring kruna linggané punika. Pangater pa- nénten naenin rumaket ring kruna lingga sane mapurwa antuk suara o /o/, yéning kruna lingganipun mapurwa antuk o, pangater sané kanggén pi-. Pangater pa- miwah  pi- yéning sampun rumaket ring kruna sering ngawetuang wianjana tiosan sané sering kabaos disimalasi, sakadi  :
inget _ patinget
leteh _ patleteh
eling _ pakeling
olih _ pikolih
            Pangater pa- miwah pi-  maduwe kawigunan :
a.       ngwangun kruna aran, upami  :
saut _ pasaut
olas _ piolas
anggo­_ panganggo
b.      ngwangun kruna kahanan, upami  :
rasa _ tan pangrasa
yasa_ tan payasa
braya­ _ tan pabraya
c.       ngwangun kruna kria, upami  :
takut _ patakut
inget _ patinget ( pinget )
Suksma pangater pa-  miwah pi- , luire  :
a.       nyantenang sang sané nglaksanayang pakaryan, sakadi :
ngangon _ pangangon
sakap _ panyakap
empu _ pangempu
b.      nyantenang piranti sané kanggén makarya, sakadi  :
tekep _ panekep
tampad _  panampad
sinduk _ panyinduk
c.       nyantenang kawéntenan utawi kahanan, sakadi  :
lingsir _ panglingsir
cerik (-an) _ pacerikan
tua _ panua
d.      nyantenang brana sané katibén pakaryan, sakadi :
besen­­ _  ­pabesen
idih _ pakidih
kingsan _ pakingsan
e.       nyantenang paiketan, sakadi  :
tulung _ pitulung
olas _ piolas
kaad _ pakaad
f.       nyantenang padruéan ( ketah kariinin antuk kuran tan ), sakadi  :
urip _ tan paurip
sayang _ tan pasayang
guna _ tan paguna
g.      nyantenang pakaryan tur sané malaksana akéh, sakadi  :
kauk _ pakauk
sléngkad_ pasléngkad
sliwer _ pasliwer

1.6  Pangater a-
Wangun pangater a- nénten naenin wénten paubahanipun. Pangater a- madué kawigunan ngwangun krunaa wilangan ( numéralia ), pateh ring pangater se- ring basa Indonésia, sakadi :
bungkul _ abungkul
katih _ akatih
tukel _ atukel
laksa _ alaksa
kampil _ akampil

1.7    Pangater pra-
Ring asapunapiné pangater pra- sering kaucapang per-. Pangater inucap taler nénten ngewetuang paubahan ri kala rumaket ring kruna lingga , sakadi  :
 mangkin _ pramangkin
kanggé _ prakanggé
gusti ­_ pragusti
            Suksman pangater pra-  :
a.       nyantenang jabatan miwah treh :
bekel _ prabekel
sanghyang _ prasanghyang
juru _ prajuru
b.      nyantenang sipta utawi cihna :
bawa _ prabawa
ciri _ praciri

1.8        Pangater pari-
Pangter pari-  madué kawigunan ngawangun kruna aran miwah kruna kahanan. Suksman pangater pari- :
a.       nyantenang indik :
solah _ parisolah
tingkah _ paritingkah
indik _ pariindik
b.      ngerasang arti  :
wangdé _ pariwangdé
boya _ pariboya
tetes _ paritetes

1.9        Pangater pati-
Pangater pati-  madué kasuksman nyantenang pakaryan sané kalaksanayang mawanti-wanti, sakadi :
grapé _ patigrapé
kacuh _ patikacuh
jemak _ patijemak
kaplug _patikaplug
jerit _ patijerit

1.10          Pangater maka-
            Pangater maka- wangunnyané nénten mauah tat kala rumaket ring kruna linggannyané.Pangater  maka-  madué kasuksman  :
a.       nyantenang makasami  :
telu ­_ makatelu
sami _ makasami
dasa _ makadasa
b.      nyantenang salami miwah ngantos  :
peteng _ makapeteng
tengai _ makatengai
lemah _ makalemah
c.       nyantenang pinaka  :
cihna _ makacihna
ciri _ makaciri
tetenger _ makatetenger
 ­
1.11          Pangater saka-
            Pangater saka- wangunipun nenten mauah. Suksman pangater saka- nyantenang satunggil …. manut lingganipun, sakadi  :
            besik _ sakabesik
            dasa _ sakadasa
            ulu _ sakaulu
            nem _ sakanem

1.12          Pangater kuma-
            Suksman pangater kuma- nyantenang sakadi….paparilaksana sakadi……manut lingganipun  :
            jaum _ kumajaum
            gamongan _ kumagamongan
            lipan_ kumalipan
            kukur _ kumakukur
            nyama_ kumanyama

5/03/2012

TINDAK TUTUR


Bahasa digunakan manusia salah satunya yaitu sebagai alat komunikasi dengan lingkungannya. Tuturan manusia dapat diekspresikan melalui media massa baik lisan maupun tulisan. Dalam media lisan, pihak yang melakukan tindak tutur adalah penutur (pembicara) dan mitra tuturnya (penyimak), sedangkan dalam media tulis, tuturan disampaikan oleh penulis (penutur) kepada mitra tuturnya, yaitu pembaca. Sementara, untuk tuturan melalui media penutur dapat mengekspresikan tulisannya baik lisan maupun tulisan dengan memanfaatkan media massa. Media massa yang dapat dimanfaatkan untuk tuturan lisan adalah media elektronik, seperti televisi dan radio. Sedangkan, untuk media cetak seperti majalah, tabloid, dan surat kabar merupakan sarana cetak yang dapat dimanfaatkan oleh penulis (penutur) untuk disampaikan kepada pembaca (mitra tutur) dengan tujuan agar apa yang disampaikannya melalui media tulis mendapatkan respon dari para pembacanya (mitra tutur).

Tindak tutur sebagai wujud peristiwa komunikasi bukanlah peristiwa yang terjadi dengan sendirinya, melainkan memunyai fungsi, mengandung maksud, dan tujuan tertentu serta dapat menimbulkan pengaruh atau akibat pada mitra tutur. Tarigan (1990:145) mengemukakan bahwa komunikasi memunyai fungsi yang bersifat purposif, mengandung maksud dan tujuan tertentu, dan dirancang untuk menghasilkan efek, pengaruh, akibat pada lingkungan para penyimak dan para pembicara. Demikian halnya dengan komik yang dibuat oleh penulis kepada pembacanya.

Komunikasi dengan bahasa membuat setiap orang dapat menyesuaikan diri dengan lingkungannya. Dengan bahasa pula orang dapat mempelajari kebiasaan, adat istiadat, kebudayaan dan latar belakang peserta komunikasi masing-masing. Komunikasi merupakan proses di mana seseorang menyampaikan rangsangan- rangsangan (biasanya lambang-lambang dalam bentuk kata-kata) untuk mengubah tingkah laku orang lain. Komunikasi juga diartikan sebagai pengiriman atau penerimaan pesan atau informasi antara dua orang atau lebih sehingga pesan yang dimaksudkan dapat dipahami.
Berkenaan dengan bermacam-macam maksud yang mungkin berkomunikasi, Leech (1983) berpendapat bahwa sebuah tindak tutur yaitu mencakupi: (1) penutur dan mitra tutur; (2) konteks tutur; (3) tujuan tuturan; (4) tindak tutur sebagai bentuk tindak atau aktivitas dan (5) tuturan sebagai produk tindak verbal.

Tuturan memunyai tujuan dan maksud tertentu untuk menghasilkan komunikasi. Tujuan tuturan merupakan salah satu aspek yang harus hadir di dalam suatu tuturan. Karena yang dimaksud dalam tujuan tuturan tersebut yakni upaya untuk mencapai suatu hasil yang dikehendaki oleh penutur kepada mitra tutur. Tujuannya yaitu untuk menyampaikan informasi, menyampaikan berita, membujuk, menyarankan, memerintah dan sebagainya. Dalam hal ini seorang penutur harus mampu menyakinkan mitra tuturnya atas maksud tuturannya. Rustono (1999:29) mengemukakan bahwa tujuan tuturan adalah apa yang ingin dicapai penutur dengan melakukan tindakan bertutur. Tujuan tuturan ini merupakan hal yang melatarbelakangi tuturan. Tuturan seseorang memiliki sebuah tujuan. Hal ini berarti tidak mungkin ada tuturan yang tidak mengungkapkan suatu tujuan.