"OM AWIGNAMASTU NAMA SIDDHEM OM SWASTIASTU" SEMOGA SEMUA DALAM PERLINDUNGAN TUHAN, SELAMAT MEMBACA DAN SEMOGHA BERMANFAAT.jangan lupa kunjungi videobsaya di link https://youtu.be/-UJdPDAjETM

5/14/2016

Periodisasi Kasusastraan Bali

A.        Periodisasi Kasusastraan
  Ring sajeroning panglimbak seni sastra tradisional, sawus runtuhnyane Kerajaan Majapahit (abad 15 M) Bali pinaka genah sane nyegjegang tradisi jawa Kuno. Puniki ketegepin antuk makudang-kudang karya sastra duk Kerajaan Gegel ring Klungkung,minekadi marupa kekawin,kidung,geguritan,tutur miwah sanetiosan sane wenten ngantos mangkin sane mabasa jawi Kuna.
Basa Jawi Kuna inggih punika basa sané manggé sujeroring karya-karya sastra sakadi kakawin Adiparwa, Ramayana, Arjuna wiwaha, Bharatayuddha, miwah sané tiosan. Basa punika taler wénten manggé sajeroning prasasti –prasasti (piagam).
  Prasasti sané pinih riin nganggén basa Jawi Kuna kakeniang ring desa Sukabumi (Kediri, Jawi Wétan), madaging angka tahun 726 Saka, utawi 804 Masehi. Karya sastra sané mawasta Candakarana rauh mangkin kabaos karya sastra Jawi Kuna sané pinih kuna. Karya sastra punika kasurat sajeroning panyenengan katurunan wangsa Sailendra sané ngwangun candi Kalasan, jumeneng ratu duk warsa 700 Saka utawi 778 Masehi.
  Sadaweg wangsa Dharmawangsa Teguh nyeneng ring Jawi Wétan (warsa 991 Masehi) basa miwah sastra Jawi Kuna kadabdabin pisan. Duk punika wénten utsaha sané kawastanin Mangjawakén Byásamata sane tegesipun nyalin pitutur-pitutur miwah pakaryan bhagawan Byasa nganggén basa Jawi. Sakadi sampun kauningin, bhagawan Byasa inggih punika mahakawi sané nyurat buku-buku suci Weda miwah Astadasaparwa miwah Mahabharata. Pakaryan bhagawan Byasa sané kasalin nganggé basa Jawi duk punika makadi Adiparwa, Wirataparwa, Udyogaparwa, Bhismaparwa, Praslhanikaparwa, Swargarohana-parwa, miwah wénten malih sané siosan. Sios ring pakaryan bagawan Byasa, pakaryan hagawan Walmiki sané mawasta Uttarakanda taler kabasajawiang. Sasuratan-sasuratan punika rauh mangkin kantun katami.
Tatamian kebudayaan sane ngranjing soroh kasusatraan Purwa duk  Kerajaan Majapahit sane marupa prasasti, minekadi  Prasasti Kedu (1216 Saka/1294 M), Praasti Sukamerta (1218 Saka/1296 M), Prasasti Tusanaru (1245 Saka/1323 M), Prasasti Balitar I (tahun 1246 Saka/1324 M), Prasasti Langgaean atau Langguhan (1338 M), Prasasti Singasari (1273 Saka/1351 M), Prasati Blambangan, dan Prasasti Jayapatra.Peninggalan Kebudayaan Kerajaan Majapahit marupa  karya sastra, inggih punika:. 

a. Kitab Negarakertagama kakawi olih  Empu Prapanca pada tahun 1365 M. Dagingnyane ngeninin sejarah raja-raja Singasari miwah Majapahit; kewentenan  kota Majapahit miwah daerah kekuasaannyane; kisah pemargi Raja Hayam Wuruk nuju daerah kekuasaannyane ring Jawa Timur taler daftar candi-candi sane wenten duk punika; pamargi agama sane ngewentenang upacara-upacara sakral. 
b. Kitab Sutasoma kakawi olih  Empu Tantular. Kitab punika ngeninin pamargi Sutasoma. , Saking okan raja dados pendeta Buddha. 
c. Kitab Arjunawiwaha kakawi olih  Empu Tantular. Kitab punika madaging  pamargi raja raksasa sane kakawonang  olih Raja Arjunasasrabahu. 
d. Kitab Kunjarakarna dan Parthayajna, nenten manggeh sane ngriptayang. Kitab punika ngeninin raksasa Kunjarakarna sane makayunandados  manusia, miwah  gegambaran Pandawa ring alas duk kaon majudi.
e. Kitab Pararaton (Kitab para raja) berisi kejadian-kejadian penting yang terjadi pada masa keemasan Kerajaan Singasari dan Majapahit. 
 
 Pungkuran akéh kakeniang karya-karya kasusastran Jawi sané kasurat olih para kawi, makadi olih Mpu Sedali, Mpu Panuluh, Mpu Dharmaja, Mpu Tantular, Mpu Tanakung, Mpu Dusun, Mpu Prapanca, Mpu Nirartha, miwah sané tiosan. Para kawi punika nyeneng duk masa kaprabon Majapahit. Luir karya pangawi miwah sastranyané inggih punika:
      1. Kekawin Ramayana olih Empu Yogi Swara.
      2. Kekawin Bharata Yudha olih Empu Sedah miwah Empu Panuluh.
      3. Kekawin Arjuna Wiwaha olih Empu Kanwa.
      4. Kekawin Sutasoma olih Empu Tantular.
      5. Kekawin Siwaratri Kalpa olih Empu Tanakung.
      6. Kekawin Semarandhana olih Empu Darmaja.
      7. Kekawin Gatotkaca Sraya olih Empu Panuluh.
      8. Kekawin Writtasancaya olih Empu Tanakung.
      9. Kekawin Negarakethagama olih Empu Prapanca.
      10. Kekawin Kresnayana olih Empu Triguna, miwah sané lianan.

  Duk pamadegan wangsa Dharmawangsa Teguh miwah utamanipun duk pamadegan para ratu ring Majapahit, akéh parajana Jawiné sané rauh ka Bali. Sang sané rauh ka Bali punika akéhan sang sané oneng lan uning ngriptayang karya sastra. Kakawian-kakawian sané kasurat ring Jawi raris kabakta ka Bali. Ring Bali taler kasurat karya sastra sané tiosan. Utsaha punika nglimbak tur werdi pisan duk pamadegan prabu Waturenggong ring Gélgél.

   Punika mawinan dados kabaos karya sastra Jawi Kunané risaksat polih genah tumbuh miwah urip werdi ring Bali. Napi malih basa miwah sastra Jawi Kunané, wénten pakilitanipun ring pamargin adat miwah agamané ring Bali. Rauh makin akéh parajana Baliné sané seneng ngwacén, nembangang, nelebin daging karya-karya sastra Jawi Kuna punika, sané ring Bali sering kabaos kasusastran Kawi.
Manut Sejarah Indonésia olih Sanusi Pané kasinahang krama Bali pageh miwah bhakti ring Agama Hindunnyané. Nika mawinan makeh naskah-naskah jawa kuno miwah jawa tengahan sané kaupapira becik ngantos mangkin ring Bali. Naskah-naskah punika nénten ja pramangkinan kabakta ka Bali duk runtuhnyané Majapahit, kémaon wénten sadurung nika. Tiosan punika ring Bali makeh taler madal kasusastraan Bali Asli.
Kekeniang pangawi sané wagmi miwah waged ring sastra mautama sané mapasengan Empu kuturan, pasraman ring Batu madeg Besakih, sané salanturnyané ngaryanin pasanggrahan ring Silayukti warsa 1006-1021 M. Dané ngemedalang daging saparindikan ”Kahyangan” miwah pula-palining Upacara ring sawengkon pura.
Duk abad XII Nyeneng ratu raja Masuli ring Bali kekeniang taler sang wagmi sané oneng ring daging sastra mapasengan Empu Kul Putih sané ngamedalang Kidung Wargasari miwah kusumadéwa. Ring tengahing wargasari punika kekening pasengan mayannyane Sang Atapa hyang. Wastan candra sengkalanyanné magenah ring pangawitné saha nganggé tembang janggamuré, minakadi ring sor puniki:
Purwaking angipta rum ning wana wukir,
Kahadang labuh kartika,
Panedengin sari,
Angayon tangguli ketur,
Angringring jangga muré.
            Artosnyané
                        Ngawitwitin ngriptayang ngeninin alas sane ngulangunin miwah gunung,
                        Permulaan mengarang keindahan hutan dan gunung
                        (Wana = 7; Gunung= 7)

                        Nedeng magentos sasih kapat
                        Kebetulan berganti musim keempat menurut Bali
                        (Kadang=1;labuh=1),

                        Nedeng mekarnyane bunga-bunga
                        Sedang lebatnya bunga
                       
                        Taru tangguli gending sané ngulangunin
                        Keindahan pohon tangguli gending

                        Manados kelambu bungan gandung sané ngrempyak
                        Sebagai tirai bunga gadung mengurai

            *dadosnyane galah ngamedalang kakawian punika sasih kapat bulan Oktober 1177 C=1255 M*
            Duk nyeneng Ratu Raja waturénggong ring Gelgel, warsa 1960-1550 M. Warsa 1489 M wéten rauh pangawi saking jawi ka Bali sané mapasengan Danghyang Nirartha. Dané kajudi dados patirtan krama ring Bali sané nue gelar ”Danghyang Dwijendra utawi Ida peranda Sakti Wau Rauh. Dané ring Bali ngamedalang naskah-naskah, minakadi: Wukir padelegan, Pupuh simaguna, Rangreng Ranggu, Wilet Mayura, Anting-Anting Timah Naraga, Segara gunung, jagat Tuha, Gugutuk Menur, carakusuma,Ampik,Ewer,legarang,Dharmatattwa,mahisa Langit, Wasista Sraya, Anyang Nirartha, Mahisamégatkung,Kawidharma miwah Usada Bali. Ida makeh nué siswa, sané waged ngricikang sastra sakadi Pangeran Dauh sané kakeniang ring Kidung Pamancangah sané kasurat olih C.C.Berg ring pupuh Durma, Dagingné asapuniki:

Pupuh Durma

Kuneng Pangéran dauh nitiangayap
Ri jeng sang apalinggih,
Pan Guru cucurusa,
Aminta warah-warah,
Akeh antuking angawi,
Pan sira wijna,
Nityamangun palupwi.

Artosnyané:
Wénten pangéran Dauh sané stata nangkil,
Adapun Pangéran Dawuh selalu menghadap,

Ring Ida Sang Pandita,
Kepada Sang Pandita,

Duaning Ida subhakti ring Guru,
Oleh karena beliau bakti berguru,

Nunas ajah-ajah,
Mohon pelajaran,

Makeh Ida ngriptayang kakawian,
Banyak Beliau mengarang,

Duaning ida waged ring sastra,
Oleh karena beliau ahli

Stata ngriptayang kakawian,
Selalu membuat karangan.


            Salanturnyané Okandané Danghyang Nirartha sané mapasengan Agra Wétan (Agra Sirikan) angriptayang Kidung Rangga Wuniya, Amurea Tembang, Amrtamasa, patol,Wiletsih tan pegat, Rangréng Taman,Kakangsen,Rara Kedura, Kebo dungkul, Tepas,Caruk Amrtamasa.  Nglantur Duk Jemeng ratu Dalem Segening ring Gélgél warsa 1580-1665 M, sira Arya Manguri, rikala okandané séda ring payudan ngriptayang Arjuna pralabdha.  Asapunika kawéntenan ring sasuratan Kidung Pamancangah sané kakawi olih Padanda Gedé Rai, Gria Cucukan Klungkung,duk nyeneng Ratu Ida Dewa Agung Putra warsa 1784-1862 M.
            Duk Dalem Di Madé Nyeneng Ratu ring Gélgél warsa 1665-1686 M, wénten makudang-kudang pangawi  sané mungguh ring babad Brahmana Siwa, kitab kaping 1199 druén Gedung Kirtya Singaraja, dagingné sakadi puniki:
”Astam Padanda Nyoman Pidada, Padanda Ketut Pidada,sira winawak samuka diwnya paramartha; kacangkyaning aji kabéh;wéda paraga siddha yogi; sira atyanta kecwaryanira; saksat Sang Hyang Narayana Kottamanira, bahucisyanira; ararem ikang rat sumuyug atwang amastungkara ri sira paréng akarwan sira angripta Dyah Tantri carita. Kunang Padanda Nyoman Pidada sira angalih acrama ring Punyatirtha. Padanda Ketut Pidada amangun acrama ring Sindhuwati...”.
Artosnyané;
Utamannyané Padanda Nyoman Pidada miwah padanda Ketut Pidada; dané kaloktah wruh wagmi ring sahananing kweruhan; pupulan aji kweruhan sami; wagmi ring Wéda, napi sané kakaryanin sidha mapikolih; Dané wicaksana; waluya kadi Sang hyang Narayana kautamannyané, dané makeh nué siswa, makasami krama subakti miwah nyinggihang Dané. Dané makakalih ngriptayang kidung cerita Dyah Tantri. Kawéntenannyané Ida padanda Nyoman Pidada masrama ring Punia-tirtha. Padanda Ketut Pidada asramanyané ring Sindhuwati.

Tiosan punika wénten pangawi duk punika sané katalatarang ring geguritan I Ketut Bungkling nganggé pupuh Ginada kadi ring sor puniki;

Pupuh ginada
Wénten gita anyar teka,
Mijil sakeng rangdi langit,
Kawi nguda kapupungan,
Sira layuan mintar kudung,
Iseng-isengan matembang
Anggén sarwi,
Atik ibuk ban lakuran.

Artosnyané:
Kekeniang wénten rauh gegitan sané  anyar,
Medal saking bongkasa,
Pangawi anyar sané wau metangi,
Nénten ja tios Ki Dalang tangsub,
Iseng-iseng malilacita antuk tembang,
Anggén sarwa,
Nglimurang manah ban lacurnyané

            Kekeniang taler makudang-kudang reriptaan Kidalang tangsub minekadi; Geguritan Kedis, geguritan Diwasa, geguritan Bunga-bunga, miwah Geguritan Parembon sané madaging a). I Ketut Bagus, b). Ni Soka, c). Basur, d).Bungling, miwah e). Cowak.
            Ida padanda Sakti Manuaba ngriptayang Sanghara miwah Cecangkriman Memedi, ida padanda Wayahan manuaba (Arinyané) ngriptayang Angklung Semara. Manut rontal babad Mengwi, 1720 M, kasinanggeh pangawi sane mapasengan Ida padanda Sakti Wanasara (Tabanan). Ida ngriptayang Kidung Brahmara Sangupati miwah Gita Wedari.
            Sakadi napi sané sampun kawacén ring ajeng, duk sapangrauh  Danghyang Niarartha ka Bali, makeh pangawi-pangawi ring Bali, minekadi;
Ø  A.A. Mregan (puri Klungkung) : japatuan miwah tunjung Biru.
Ø  Ida pranda Sakti Ngurah (Gria Banjar, Buléléng): Cowak Jelling.
Ø  Ida Pranda Gria Teges (Gianyar): Geguritan Salia.
Ø  Ida wayahan dangin (Gria Pidada) :geguritan Pan Bungkling.
Ø  Ida Dewa Agung Istri (Puri Klungkung): Geguritan Regreg Payangan.
Ø  Ida Pranda Gria tambahan Bangli: Geguritan Brayut,Bebotoh lara, Kuncarakarna.
Ø  Ajian Ida Putu Sarén (Gria lanang Gulingan Mangwi): Geguritan pakangraras.
Ø  Ida Cokorda Agung Gede Ngurah Pamecutan: purwa Sanghara Loda, Geguritan Samba, Geguritan I Nengah jimbaran, Banaputra (Kekawin), Miwah Kangsa (Kakawin).
Ø  I Wayan Djiwa (juru Bahasa ring Praja): Peroempamaan, Jaitoe beberapa tjerita dalam bahasa Bali (tertjitak di Bandar Betawi pada pertjetakan Gouverment,1910), Penyunting Bahasa Buku puniki I Ketut Nasa.
Ø  I Madé Pasek (Singaraja) : Buku Tjatoer Perenidana, Tjakepan kaping doea papelajahan sang mamanah maoeroek mamaos aksara Belanda (Catur Perenida, Buku palajaran kedua bagi paminat belajar bahasa aksara Belanda) Terbit ring semarang-Brukkerijen Boekhandel H.A. Benjamnis,1913. Smrti Dwiwingcati, Anéka Rupa, Anéka warna, Warni Sari, Pembukaning Tuas, Ni Diah Tantri (1930).
Ø  Ida Ketut Sari (Geria Sanur Badung): Geguritan Sampik (16 Januari 1915 M).
Ø  I Ketut Gélgél (Delod Peken, Buléléng); Satua I Durma (Gancaran,1917), Sapta Carita, Dasar Wikara, Imba Nyurat Aksara Bali (1923), Geguritan Bajang-Bajang (Blabadan, Pupuh Sinom).
Ø  Mas Nitisastro (School Opziener Singaraja): Balineesche Schrifitaal (Uger-uger Pasang Aksara Bali,1918).
Ø   Anak Agung Rai Nogong (Puri Mayun Mengwi): Geguritan Meladprana (1920 M).
Ø  I Ranta (Bayuning Buléléng): Makudang-kudang Satua
Ø  I.G.K Renuh (pengestulan, Buléléng): Pacerakén I miwah II (1930), Bunga Menuh, Purwa Kala, Caktuntala, I Raka Tekén I Rai.
Ø  H.J.E.F Schwartz: Uger-uger Aksara Saha Sasuratan Basa Bali Kepara (1931).
Ø  Gedé Srawana,Wayan Badra (Singaraja): Malancaran ka Sasak (1939).

Nganutin penelitian kawéntenan karya sastra modern sampun kakaryanin duk warsa 1910 miwah 1920 sané kakawi olih I Madé Pasek miwah Mas Nitisastro.  Kalih guru punika pinaka perintis embasnyané karya sastra Bali Modern. Sané pinih kakawonang cérpén-cérpénipun nénten katerbitang ring satu antologi cerpén, yéning katerbitang sinah duk punika dunia sastra Bali modérn kapertama dados pupulan cérpén sadurung cérpén-cérpén sastra daérah sané tiosan. Ring pantaraning panglimbak puisi-puisi nasional ring surat kabar, nénten wénten angin miwah sabeh medal roman mabasa Bali sané mamurda ”Nemoe Karma” pikardi I Wayan Gobiah sané keterbitang olih Balai Pustaka warsa 1931.
Rauh warsa 1931 punika Karya sastra Bali modern kamanggehang. Selanturnyané medal puisi Bali ring Majalah Medan Bahasa ring Yogyakarta (1959). Warsa 1966 panglimbak punika nyancan galang nyantos mangkin, kantos wénten makudang-kudang karya sastra lan pangawi anyar sané ngambara, luirnyané:
Ø  Ketut Ginarsa (Banjar Paketan,Singaraja);Anéka kidung,Paribasa Bali msl.
Ø  I Gst. Bgs Sugriwa (Bungkulan Buléléng) ngerpta miwah nerjemahang; Purwa Sastra,Rama,Ramayana,Bharatayuda,Sutasoma, Panuntun Malajah Makekawin.
Ø  I Madé Méndra sareng I Gst Bgs Sugriwa; Giri Kuta ngentosin buku I Raka tekén I Rai buat buku wacénan kls tiga SD.
Ø  I Wayan Simpen, AB.(Tigawasa Buléléng); Babad Buléléng,Purwa Aksara, Pasang Aksara Bali, Pasang Aksara Bali, Paribasa Bali, Kasusastraan Jawa Kuna, Kamus Bahasa Bali.
Ø  I Ketut Sukrata (Bubunan Buléléng); Tunjung Mekar, Dharmastawa.
Ø  I Wayan Bima miwah I Wayan Ruma (Buléléng); Buku Taman Sari (pupulan gending-gending Bali).
Ø  Ida Ketut Jelantik (Gria Banjar, Buléléng); Geguritan Sucita I,II, miwah III sané dagingnyané ngeninin Ajahan Filsafat, Etika msl.
Ø  Empu Sanging (Bestala Buléléng); Geguritan Tamtam.
Ngawit warsa 1924 sampun wénten majalah-majalah sané nedunang hasil karya sastra Bali,minekadi;
v  Majalah Pemberita Sara Pustaka (1923).
v  Majalah Santi Adnyana (1923-1924)/Bali Adnyana(1924-1930) katerbitang olih Santi Singaraja.
v  Majalah Surya Kanta Singaraja (1925-1927).
v  Majalah Bhawanagara (1931-1935) katerbitang olih Kirtya Liefrinck Van der Tuuk.
v  Majalah Jatayu (1936-1941) katerbitang olih perkumpulan Bali Dharma Laksana.

Utsaha manggala praja/pemerintah membina miwah nglimbakang kebudayaan daérah ring widang sastra ngeninin pembinaan kebudayaan nasional saking proyék-proyék, minekadi:
ü  Proyék penerbitan, kalaksanayang olih Lembaga Bahasa Nasional/Balai Penelitian Bahasa Kembang Rampé Kasusastraan bali Anyar (1978);Panglimbak kasusastraan Bali Modérn.
ü  Proyék panyusunan Naskah miwah Percétakan Buku-Buku Pelajaran olih Pemerintah Daerah Propinsi Daérah Tingkat I Bali, luirnyané; Puspa Negara, Sarwa Sari Buat SMP, Basa Basita, Widia Sastra buat SMA, Widia Sara, Widia Sari buat SPG (1986-1987).
ü  Proyék Invéstigasi miwah Domuménsasi Kebudayaan Daérah olih Pusat  (Jakarta); Pengungkapan Latar Belakang Isi Naskah Lama (1987).
ü  Proyék Pembinaan Mutu Pendidikan Agama Hindu miwah Buddha: Posya Carita.
ü  Team Penyusunan Naskah Sastra Bali saking Dinas Pendidikan Dasar Propinsi Daérah Bali, sané molihang pikolih teks; Arjuna Wiwaha,Ramayana,Bharatayudha (1988-1989), terjemahan Adi Parwa, Malat msl buat perpustakaan SD.

Utsaha-utsaha kadi asapunika taler sampun karintis olih Lembaga Bahasa Nasional Cabang Singaraja antuk ngamargiang sayembara ngriptayang kekawian karya sastra, minakadi warsa 1068,1970,1975, miwah warsa 1989. Majalaran punika makéh para pangawi-pangawi anyar sané medal ngriptayang puisi miwah prosa, luirnyané:

Ring widang puisi;
§  Wayan Rugeg Nataran: Pura Agung Jagatnata, Suara Saking Kawahé, Raré Ubuh, Ngrebut Merta, Margarana msl.
§  Madé Sangra: Pangéling-éling, Suro ing boyo,Batu Asesambat, Panji Buana Kerta, Mémé msl.
§  Nyoman Testhi Eddy: Wit Cemara Purnama Sasih Kapat, Pamargi, Kori Agung, Joged Bungbung msl.
§  Nyoman Manda: Maling, Peken, Ujan, Kanggoang,Punyah msl.
§  I Gst Md Suastika: Bintang Kukus, Bikul, Sasih Kapat, Dagang Tuak, Gotong Royong msl.
§  I Made Taro : Sasih Karo Ring Bali.
§  K. Putra: Galang Bulan.
§   Putu Sedana Mati Nguda.
§  Madé Sanggra Idup Lan Mati.
§  Ngurah Yupa: Bali.
§  I Gusti Putu Antara: Pangubaktian Tan Payasa.
§  Madé Sanggra: Denpasar Sané Mangkin.

Ring Widang Novél Bali Anyar minakadi;
o   I Wayan Gobiah: Nemu Karma
o   Gedé Srawana (Wy.Badra): Malancaran ka Sasak (1939).
o   I Ketut Rida: Sunari.
o   I Nyoman Mandra: Lan Jani.
o   Tri Jayéndra: Buah Sumangkana Kuning-Kuning.
o   Katemu Ring Tampaksiring olih Madé Sangra.
o   Sayong ( 1999 ) olih I Nyoman Manda
o   A Wengi Ring Hotél Sentral (2004) olih I G. P. Bawa Samar Gantang


Ring Widang Cerpén Bali Anyar minakadi:
o   Putu Sedana: Mirah (1969).
o   A.A..G. Jelantik: Iwang Titiang Néwék (1969).
o   Ida Bagus Mayun: Niluh Sari (1969).
o   Madé Sangra: Tukang Gambar (1970), miwah Ketemu Ring Tampak Siring.
o   Léak Lemahan olih Djelantik Santa
o   Godeg olih Komang Adnyana
o   Sipta Durmanggala olih I G. P Bawa Samar Gantang

Ring Widang Drama Bali Anyar minakadi
o   Putu Arya Semadi: Pala Krama.
o   Kt. Aryana: Nang Kepod.
o   Gedé Darma: Kobaran Apiné, Ki Bayan Suling, Aduh Déwa Ratu.
o   Kirana ( Drama Anak – Anak Th. 2005 ) olih I Nyoman Wanda ( Pondok Temu  Wutu Br. Treges Gianyar
o   Gusti Ayu Klantir (1999) olih A Wijat S. Ardi ring buku ” Gending Girang Sisi Pakerisan “

Manut sané sampun katalatarang ring Ajeng Prasida kacutetang nganutin sejarah panglimbak Kasusastraan Bali, saha dasar  nganutin penampén Bapak Wayan Gautama saha Bpk Drs. I Nyoman Singgih Wikarman, panglimbak kasusatraan Bali punika kakepah dados makudang-kudang zaman, luirnyané;
1.      Kasusastraan Bali Kuna, kirang langkung warsa 1700M.
·         Duk Jumeneng Ratu Prabu Wangsa Warmadéwa;Tembang,gancaran miwah palawakia,
·         Duk Jumeneng Ratu Dalem Samprangan utawi rauhnyané Dangiang Nirarta ke Bali.
·         Duk Jumeneng Ratu Dalem ring Gélgél.
2.      Kasusastraan Bali Tengahan, warsa 1700-1915M.
·         Zaman Klungkung duk punika makéh kekawi kidung-kidung minekadi sinalih tunggil karya sastrané kidung Pamancangah olih Ida Pedanda Gédé Rai
3.      Kasusastraan Bali Anyar, warsa 1910-1945 duk penjajahan Belanda,pejajahan Jepang nyantos mangkin.
·         Zaman pejajahan Belanda, duk punika kekeniang buku-buku palajahan buat siswa SD sinalih tunggil cakepan/buku sane kakawitin antuk karya buku I Wayan Djiwa sane  majudul “Peroempamaan, jaitoe, Beberapa Tjerita dalam Bahasa Bali”. Kar I  Wayan I Djiwa (1910) puniki taler kasarengin olih pengawi-pengawi sane  lianan sane sakadi Buku Pasang Aksara Bali (1918) olih Mas Nitisastro msl.
·         Zaman pejajahan Jepang,  duk punika prasida kakaryanin geguritan “Salampah laku” olih Ida Padanda Madé Sidemen.
·         Warsa 1945-1966 sesampun Indonesia Manunggal/Mérdéka, makéh malih medal para pangawi-pangawi karya sastra Bali sané anyar-anyar ngemedalng cérpen,novel miwah drama utawi buku ngeninin sastra Bali nyantos mangkin warsa 2016.



4/28/2016

Alotnya Mengubah Keyakinan

Alotnya Mengubah Keyakinan Cerita Motivasi dan Inspirasi Nomor 1

Oleh: Asep Syarifuddin BEBERAPA hari yang lalu, saya menemui dua orang sahabat yang secara kebetulan bekerja di kantor yang sama. Dua orang tersebut memiliki kesamaan terutama dalam postur tubuh. Yah… dua-duanya adalah overweight alias gemuk. Tapi saya sering bilang ke dia kurang tinggi, bukan gemuk. Sebab kalau tinggi badannya bertambah, maka tidak lagi terlihat gemuk. Sementara teman saya yang ketiga memiliki badan ideal dan agak kekar.

Iseng-iseng saya membuka pembicaraan ketika silaturahmi Idul Fitri. “Mas, kok badannya kian hari kian melar aja. Apa tidak terasa sesak dan mengganggu. Coba lihat bajunya sudah sangat ketat, stret. Kalau ada cewek pake baju stret dan badannya aduhai sih mendingan. Apa ada keturunan gemuk?”

Dengan santai teman saya yang satu menjawab, “Gemuk itu ciri-ciri orang yang makmur, berarti sudah sukses dalam hidup dan bisa dibilang produk yang berhasil. Kalau masih belum gemuk itu produk gagal. Lagian nama perusahaan dan PT tempat kita bekerja (dia mengutip namanya) juga menunjukkan ciri-ciri kegemukan,” katanya santai.

Jawaban kawan saya yang satu ini benar-benar dilandasi denga
... baca selengkapnya di Alotnya Mengubah Keyakinan Cerita Motivasi dan Inspirasi Nomor Satu

4/26/2016

Wiro Sableng #45 : Manusia Halilintar

Wiro Sableng #45 : Manusia Halilintar Cerita Motivasi dan Inspirasi Nomor 1WIRO SABLENG

Pendekar Kapak Maut Naga Geni 212

Karya: Bastian Tito

1HUJAN TURUN DERAS, halilintar menyambar ganas dan guntur menggelegar menggoncang bumi. Dalam keadaan seperti itu Kebo Hijo terus melakukan pengejaran atas diri orang yang lari di depannya. Tubuhnya dan pakaiannya bukan saja telah basah kuyup oleh air hujan, tapi juga oleh cucuran keringatnya sendiri.

"Raih Jenar keparat!" memaki Kebo Hijo seraya kepalkan tangan kanannya. "Kowe boleh lari ke ujung dunia! Boleh terbang menembus langit! Atau mencebur ke dalam laut! Tapi jangan harap kau bisa lolos! Sebentar lagi akan kubekuk dan kupatahkan batang lehermu! Awas kalau kotak hitam itu tidak kau serahkan padaku!"

Orang yang dikejar larinya sebat sekali tanda memiliki ilmu yang cukup andal. Namun Kebo Hijo sendiri juga memiliki kepandaian. Dalam waktu singkat dia pasti dapat mengejar orang di depannya itu. Raih Jenar lari seperti setan. Sesekali dia menoleh kebelakang dan orang ini memaki habis-habisan setiap Kali melihat pengejarnya tambah dekat. Tangan kirinya menekan ke pinggang di mana tersembunyi sebuah kotak hitam terbuat dari batu. Tangan kanannya setiap saat meraba ke bagian lain dan pinggang tempat dia menyisipk
... baca selengkapnya di Wiro Sableng #45 : Manusia Halilintar Cerita Motivasi dan Inspirasi Nomor Satu

4/24/2016

Wiro Sableng #43 : Dewi Lembah Bangkai

Wiro Sableng #43 : Dewi Lembah Bangkai Cerita Motivasi dan Inspirasi Nomor 1WIRO SABLENG

Pendekar Kapak Maut Naga Geni 212

Karya: Bastian Tito

1LIMA PERAJURIT berkuda berderap memasuki halaman rumah yang penuh ditumbuhi pohon singkong. Mereka memiliki tampang-tampang galak, membekal golok besar di pinggang masing-masing. Begitu sampai di depan rumah papan beratap rumbia, kelimanya langsung melompat turun. Yang didepan sekali menendang pintu rumah sambil berteriak:

"Adi Sara! Kami perajurit Kadipaten datang membawa surat perintah penangkapan!"

Pintu rumah terpental tanggal. Perajurit yang menendang langsung masuk diikuti dua orang temannya. Dua lagi menunggu di luar berjaga-jaga dengan tangan menekan hulu golok. Di dalam rumah, ketika dikejauhan terdengar derap kaki lima perajurit Kadipaten itu, seorang lelaki tua berambut putih memegang bahu seorang pemuda berusia dua puluh tahun seraya berkata:

"Anakku Adi! mimpiku semalam mungkin akan menjadi kenyataan. Aku dengar suara derap kaki-kaki kuda dikejauhan. Menuju ke rumah kita ini. Hampir pasti itu adalah orang-orang Kadipaten. Aku tidak menyesali perbuatanmu bercinta dengan puteri Adipati itu. Namun jurang antara dirimu dengan dirinya terlalu besar. Kalaupun kau bisa melompatinya, masih ada bahaya lain yang menghadang ditepi jurang lainnya. Dan
... baca selengkapnya di Wiro Sableng #43 : Dewi Lembah Bangkai Cerita Motivasi dan Inspirasi Nomor Satu

Dare to Say ?NO?

Dare to Say ?NO? Cerita Motivasi dan Inspirasi Nomor 1

Penyesalan akan datang kemudian. Ini pasti. Tidak mungkin dong kita menyesal sebelum berbuat sesuatu. Penyesalan akan datang saat kita menyadari kalau ternyata apa yang kita lakukan tidak menghasilkan apa yang diharapkan. Kita mau lulus ujian tetapi kita ternyata tidak lulus. Muncullah penyesalan atas apa yang telah kita lakukan, yang menjadikan kita tidak lulus. “Seandainya saya waktu itu tidak melakukan hal seperti itu, mungkin ceritanya menjadi lain” demikian kesimpulan yang biasanya dibuat oleh mereka yang sedang menyesali perbuatannya. Namun semua sudah terjadi. Sekarang akhirnya begini. Yang ada tinggal penyesalan. Saya yakin kebanyakan dari kita pernah mengalami perasaan seperti itu.

Saya pernah didatangi seorang mahasiswa yang tidak mengikuti ujian semester sehingga terpaksa tidak saya luluskan. Setelah saya tanya mengapa tidak mengikiuti ujian, dijawab bahwa ia saat itu ketiduran. Wah sederhana sekali alasannya? Walaupun ini alasan yang seharusnya tidak terjadi dan sang
... baca selengkapnya di Dare to Say ?NO? Cerita Motivasi dan Inspirasi Nomor Satu

4/08/2016

Ketika Hancur Hati Ibu

Ketika Hancur Hati Ibu Cerita Motivasi dan Inspirasi Nomor 1

Banyak orang bilang surga itu di telapak kaki Ibu. Ya benar, aku pun mengakuinya, karena Ibu adalah orang yang paling berharga dalam hidup ku.
Aku Fara, dan aku mempunyai dua adik kembar. Rini dan Riki.
Seperti biasa, sebelum berangkat sekolah kami terlebih dulu sarapan pagi hanya bersama Ibu. Aku dan kedua adik kembarku pun berangkat bersama ke sekolah.

Biasanya pulang sekolah aku menjemput si kembar, tapi hari ini sudah terlalu siang untuk menjemput mereka, karena mereka pasti sudah dijemput oleh Ayah.
Sudah lama rasanya aku tidak mengunjungi rumah nenekku yang berada dekat dengan sekolah si kembar. Akupun memutuskan untuk mampir ke rumah nenek. Hari sangat terik, akupun percepat langkahku menuju rumah nenek.

Pintu rumah nenek terbuka, aku langsung masuk, seketika itu aku ingat bahwa ini hari jumat, nenek selalu pergi ke makam kakek.
Tapi kenapa pintu rumah terbuka? Gumamku dalam hati.

Setelah berjalan di bawah matahari, tenggorokanku serasa ingin disiram dengan seteguk air. Ketika aku hendak ke dapur untuk mengambil air minum, kamar belakang yang dulu menjadi kamar ibuku setengah terbuka. Saat aku mendekat ke kamar dan melihat apa yang terjadi di dalam kamar itu, aku pun terdiam, tercengang dan tak karuan.
Betapa tidak, aku mendapati Ayahku dan seorang perempuan bukan ibuku bertel*
... baca selengkapnya di Ketika Hancur Hati Ibu Cerita Motivasi dan Inspirasi Nomor Satu

4/06/2016

Tujuan Hidup Seorang Gadis Kecil

Tujuan Hidup Seorang Gadis Kecil Cerita Motivasi dan Inspirasi Nomor 1

Seorang gadis kecil tinggal di suatu kota di Negara Indonesia. Dia mempunyai satu orang kakak perempuan dan kedua orang tua. Sekarang, gadis kecil itu menginjak kelas XII di SMA favorit di kotanya.

Suatu hari yang berbahagia, gadis kecil itu sedang memperhatikan seorang guru yang sedang menerangkan sesuatu di depan kelas. Setelah menerangkan sesuatu, guru itu bertanya kepada setiap murid tentang suatu hal termasuk pada gadis kecil itu.

“Fatimah, apa cita-citamu kelak?” Tanya Pak Guru.
“Saya tidak mempunyai cita-cita yang pasti seperti teman yang lainnya, Pak. Seperti dokter, insinyur, arsitektur, dan lain-lain. Tetapi saya memiliki tujuan hidup yang semaksimal mungkin harus saya lakukan. Tujuan itu adalah saya hidup hanya untuk ibadah kepada Allah, menjadi khalifah fil ard, dan kehidupan saya di dunia ini harus berguna untuk manusia. Itulah tujuan hidup saya. Apa pun profesi yang saya geluti nanti, saya akan menjalankannya dengan baik, yang penting profesi itu sesuai dengan kemampuan dan kecocokan saya dalam bidang tersebut dan tidak terlepas dari tujuan hidup saya.” jawab Fatimah.

“Jawaban yang bagus Fatimah, tapi kenapa Fatimah bisa memiliki tujuan hidup seperti itu? Tidak seperti teman yang lainnya yang mempunyai cita-cita setinggi langit?” tanya Pak Guru.

“Saya memang tidak punya cita-cita setinggi langit, tap
... baca selengkapnya di Tujuan Hidup Seorang Gadis Kecil Cerita Motivasi dan Inspirasi Nomor Satu

4/02/2016

Book Coaching: Menjadi Pendamping Penulis

Book Coaching: Menjadi Pendamping Penulis Cerita Motivasi dan Inspirasi Nomor 1

Dua bulan saya nyaris absen total dari dunia maya. Dua hingga tiga bulan belakangan, saya memang sedang digempur habis oleh kesibukan atau aktivitas penulisan karya terbaru saya sekaligus pendampingan-pendampingan penulisan buku para klien. Dan, seperti kasus-kasus yang selama ini saya tangani, selalu saja ada hal menarik yang bisa dibagikan dan diambil pelajarannya.

Saya akan coba ceritakan kasus pendampingan saya dalam penulisan buku berjudul Rahasia Mendapatkan Nilai 100 (Sinotif, 2008) karya Hindra Gunawan. Kasus terakhir yang saya tangani ini terbilang sangat menarik, mengingat dalam waktu kurang dari tiga bulan, Hindra berhasil menuntaskan dan menerbitkan bukunya, sekaligus mendirikan sebuah penerbitan mandiri bernama Sinotif Publishing.

Tambah menarik lagi, mengingat si penulis adalah seorang pengajar sekaligus eksekutif lima perusahaan, yang sehari-hari benar-benar disibukkan oleh urusan bisnisnya, tetapi masih sanggup bagi waktu demi menyelesaikan penulisan buku setebal 200 halaman lebih itu. Dan, menampingi penulis-penulis “gila” semacam ini memang salah satu kegemaran saya he he he….

Baik, ketika menerima tawaran sebagai coach atau pendamping dalam proses penulisan buku ini, saya s
... baca selengkapnya di Book Coaching: Menjadi Pendamping Penulis Cerita Motivasi dan Inspirasi Nomor Satu

3/20/2016

Xin Shi yang Cantik

Xin Shi yang Cantik Cerita Motivasi dan Inspirasi Nomor 1

Pada zaman Chun Qiu ada seorang wanita yang terkenal dengan kecantikannya, namanya Xin Shi. Xin Shi diakui sebagai salah satu dari empat wanita tercantik sepanjang perjalanan sejarah bangsa China. Karena itu, jika kita berjalan-jalan ke negeri China, ada eksesori dengan gambar empat wanita tercantik di China, salah satu di antaranya Xin Shi. Sayangnya Xin Shi yang cantik saat itu sakit-sakitan. Wajahnya pucat dan ia sering mengeluh sakit di bagian dadanya.

Akan tetapi, saat ia meringis kesakitan, orang yang melihatnya masih mengatakan bahwa dia tetaplah cantik. Tak mengherankan ada orang-orang saat itu mengatakan, “Meskipun sakit dan wajahnya pucat, Xin Shi masih tetap kelihatan cantik.”

Xin Shi mempunyai tetangga yang juga adalah seorang gadis, namanya Dong Shi. Ketika makin lama makin banyak orang yang memuji Xin Shi, Dong Shi merasa tidak suka dan iri hati. Karena itu kepada orang banyak ia berbicara, “Apa lebihnya Xin Shi, apalagi wajahnya yang sering pucat dan meringis menahan sakit. Sebenarnya kecantikanku tidak jauh beda dengan Xin Shi
... baca selengkapnya di Xin Shi yang Cantik Cerita Motivasi dan Inspirasi Nomor Satu