"OM AWIGNAMASTU NAMA SIDDHEM OM SWASTIASTU" SEMOGA SEMUA DALAM PERLINDUNGAN TUHAN, SELAMAT MEMBACA DAN SEMOGHA BERMANFAAT.jangan lupa kunjungi videobsaya di link https://youtu.be/-UJdPDAjETM

5/19/2011

Paribasa Bali


I. Pamahbah

Sajeroning ngawedar pikayunan, parajana Bali prasida makéh nganggé piranti basa. Tiosan ring basa lumrah sakadi basa sané kaanggén ngrahina ring pagubugan, taler wénten kawedar nganggé piranti sastra lan piranti paribasa. Sajeroning ngawedarang pikayunan nganggé srana sastra, wangunnyané ketah nganggé piranti gegitaan sané lumrah taler kabaos sekar. Sekaré punika kapérang dados petang paos, minakadinnya wénten sekar ageng, sekar madia, sekar alit, yataké sekar raré.
Piranti basa sané kaanggé ri tatkala nglimbakang daging pikayunan sané ketah kabaos paribasa punika amangkinané sayan arang kawigunayang olih parajana Bali. Indiké puniki kaawinang olih arangnyané wénten balih-balihan sané nganggé reraosan utawi pabligbagan sané nganggé basa Bali sajeroning masolah. Taler sajeroning magubug ngrahina, parajana Bali nénten malih nganggé basa makulit kadi paribasa duaning tiosan ring nénten éféktif taler kirang praktis. Samaliha, mangkin arang pisan kramané nglaksanayang pakaryan saling wantu sajeroning pupulan sané kawastanin sekaa kadi dumun. Sekaa manyi, sekaa majukut, sekaa iket, sekaa arja, sekaa gong lan sané lianan mangkin sampun arang pisan wénten ring pakraman. Mangkin, makéhan makarya ka bangket sampun wénten tenaga upahan, borongan. Sajeroning widang seni sampun kagentosin antuk sanggar, sané galahnyané sampun cutet, kaukur, samaliha sekaannyané nénten sebunan sampun bonan nénten sakadi dumun makéh wénten waktu luang sausan mretéka bangket anggén magegonjakan. Ri tatkala magegonjakan kadi punika ketah nganggén paribasa pinaka panglengut basa. Cutetnya, mangkin nénten wénten malih waktu luang anggén mareraosan, marerasan sareng sameton duaning tuntunan zaman, aab jagat kabaos “instant”, ménggal-énggalan.
Yéning galih-galihin, kasujatiané nénten ja manut kadi panampén ring ajeng, duaning paribasa punika pinaka panglengut basa sangkaning becik kaanggén nyihnayang pikayunan bendu utawi jengah sakéwanten nénten majanten kaon. Taler becik anggén nyilibang abah bregedegan gumanti nénten medal baos kasar utawi jabag ri tatkala polih parisolah utawi basa sané kaon sajeroning makrama ring désa pakraman. Kawigunan paribasa taler nepék pisan ri tatkala anggén mabebaosan sajeroning masuaka duk yayah rena ngetut tresna sih i pianak pacang ngrereh somah (ketah kanggén ri kala mabebaosan duk acara mapamit utawi makta bantal) .
Pidabdab nayaka praja ngwerdiang basa Baliné ring Bali sampun becik. Makéh acara sané kagelar mangda prasida basa Bali duéné prasida ajeg, silih tunggilnyané marupa pacentokan. Lomba darma wacana, masatua, macecimpedan, pidarta, nepék pisan kaanggén nglimbakang i basa Bali untengnyané parindikan paribasa Bali puniki.
Makéh utsaha sampun kaparidabdabin mangda basa Baliné prasida lestari, sakéwanten pikobet sajeroning nglimbakang silih sinunggil piranti basa sané marupa paribasa Bali punika patut pisan kapikayunin sinarengan olih i krama Bali. Sakadi sampun kawedar ring ajeng, makéh wicara sané wénten sajeroning nglimbakang paribasa, taler sampun makéh pakibeh sang mukiang nayaka (pemerintah) sajeroning niténin i basa Bali gumanti rajeg. Yadiastun sampun wénten paridabdab, sakéwanten ngawigunayang paribasa sajeroning mabebaosan ngrahina ring pamargin kauripané ring désa pakraman karasayang kirang limbak. Duaning, kasayuaktiannyané taksun i basa Bali tiosan wénten ring kruna sané masor-singgih taler wénten ring basa sané madaging paribasa!
Wénten makudang-kudang piranti sané dados anggén srana sajeroning ngawigunayang paribasa Baliné gumanti limbak kaanggé olih i krama Bali tiosan ring wahana ring ajeng. Srana inucap sajeroning jalur pendidikan manawi saking TK para siswa sampun kacaluhang makarya sasolahan sané nganggé reragragan mangda madaging silih-sinunggil unsur paribasa. Sajeroning media elektronik taler mangda wénten sasolahan sané prasida nganggé paribasa, minakadinnyané acara-acara masatua, macecimpedan, mapidarta taler mangda prasida katayangan ring tipiné. Sasolahané inucap nénten ja mawates sané madué wangun tradisional manten taler ring wangun modern sakadi drama satu babak (opera) mabasa Bali.

II. Paribasa Sajeroning Basa Bali
Sakadi sampun kaunggahang ring ajeng paribasa Bali madué kawigunan anggén panglengut basa. Makéh pisan piranti panglengut basané punika sané nénten ja wénten ring basa Bali manten. Basa-basa ring nusantara sakadi basa Jawa, Sunda, Madura, Bugis, Minang, lan sané lianan taler madué panglengut basa.
Paribasa sajeroning basa Indonesia pateh sakadi peribahasa. Paribasa manut Kamus Umum Bahasa Indonesia pakaryan W.J.S. Poerwadarminta (1987: 738) ngunggahang, paribasa punika, marupa lengkara utawi pupulan kruna sané susunannyané tetep lan lumrahnyané ngimbayang pariindikan pikarsan sané sampun janten (ingkupan sajeroning paribasa minakadi raos ngémpélin (ungkapan), sloka (bidal), lan sesawangan (perumpamaan). Abdul Rozak Zaidan, dkk., (2000: 153) sajeroning Kamus Istilah Sastra ngartosin paribasané punika pinaka ungkapan sané ringkes, padet, sané madaging kasayuaktian sané nyata, tetuek kauripan (prinsip hidup), utawi tata-titi parilaksana; sesonggan (pepatah). Minakadinnya: wénten gendis wénten semut, lek matakén paling ring margi. Panuti Sudjiman, ed. (1986: 58) maosang paribasa (peribahasa) punika ungkapan sané ringkes, padet, madaging kasayuaktian sané ketah (wajar), tetuek kauripan (prinsip hidup), utawi tata-titi parilaksana. Paribasa madué tetujon pateh sakadi sesonggan (pepatah). Manut Panuti Sudjiman, sesonggan (pepatah) punika wantah lengkara péndek madaging imba indik kahanan utawi parilaksana, nyihnayang pikayunan sané mawiguna utawi kasayuaktian sané ketah (wajar). Kocap, sesonggan (pepatah) kakaryanin pinaka srana munggelang baos sang sané kairing mabebaosan. Manut
Manut panampén para sujana ring ajeng, wénten makudang-kudang artos paribasané. Yadiastun kadi punika, untengnyané pateh inggian punika basa sané madrebé wangun péndek tur padet ngunggahang sahananing parilaksanan i manusa sané kaimbayang sakadi laksanan i buron utawi kahanan barang, sané prasida ngwetuang pikayunané seneng, jengah, tur éling.
Wénten makudang-kudang parinama sané kaanggén sajeroning nyihnayang paribasa Bali punika. I Ketut Ginarsa lan I Nengah Tinggen nganggén parinama Paribasa Bali; I Wayan Simpen, AB. Nganggén parinama Basita Paribasa; I Wayan Budha Gautama nganggé parinama Pralambang Basa Bali.

III. Pérangan Paribasa Bali
Manut para sujana Bali ring ajeng, paribasa Bali kapérang dados makudang-kudang wangun. Ketut Ginarsa (1984) mupulang paribasa Bali dados dasa macem, inggih punika; (1) wewangsalan, (2) peparikan, (3) sesonggan, (4) sesenggakan, (5) sesawangan, (6) bladbadan, (7) seloka, (8) sesapan, (9) raos ngémpélin, lan (10) cecimpedan. Ngurah Bagus, dkk. (1979/1980) mupulang paribasa Bali dados nem macem, minakadi (1) sesonggan, (2) sesenggakan, (3) sesawangan, (4) wewangsalan, (5) sloka, lan (6) bladbadab. Wayan Simpen AB. (2004) mupulang paribasa Bali dados nembelas soroh, minakadi (1) sesonggan (pepatah), sesenggakan (ibarat), (3) wewangsalan (tamsil), (4) sloka (bidal), (5) bebladbadan (metafora), (6) peparikan (pantun/madah), (7) papindan (perumpamaan), (8) sesawangan (perumpamaan), (9) cecimpedan (teka-teki), (10) cecangkriman (syair teka-teki), (11) cecangkitan (olok-olok), (12) raos ngémpélin (pelawak), (13) sesimbing (sindiran), (14) sesemon (sindiran halus), (15) sipta (alamat), dan sesapan (doa). Nengah Tinggen (1988) mérang paribasa Bali dados dasa widang, luiripun (1) sesonggan, (2) sesenggakan, (3) sesawangan, (4) wewangsalan, (5) peparikan, (6) bebladbadan, (7) sloka, (8) raos ngémpélin, (9) cecimpedan, lan (10) sesapan. Wayan Budha Gautama (2004) mérang paribasa Baliné dados kutus wilangan, minakadi (1) sesonggan (pepatah), (2) sesawangan (perumpamaan), (3) sesenggakan (ibarat), (4) beblabagan (metafora), (5) wewangsalan (tamsil), (6) cecangkitan (olok-olokan), (7) rawos ngémpélin (lelucon), lan (8) cecimpedan (teka-teki).
Saking pah-pahan parajana ring ajeng, raris Tim Penyusun saking Dinas Kebudayaan Provinsi Bali sareng angga Tim Badan Pembina Bahasa, Aksara, Dan Sastra Bali Provinsi Bali warsa 2006 prasida ngamedalang cakepan sane mérang paribasa Bali dados nembelas pupulan. Pah-pahané punika sakadi; (1) sesonggan, (2) sesenggakan, (3) sesawangan, (4) papindan, (5) sesemon, (6) sloka, (7) sesimbing, (8) wewangsalan, (9) peparikan, (10) cecangkitan, (11) raos ngémpélin, (12) cecimpedan, (13) cecangkriman, (14) bebladbadan, (15) sesapan, lan (16) tetingkesan.
Manut artos paribasa ring ajeng, ri tepengan kadi mangkin, titiang ngwewehin malih pah-pahan sané kamedalang olih Tim Penyusun saking Dinas Kebudayaan Provinsi Bali sareng angga Tim Badan Pembina Bahasa, Aksara, Dan Sastra Bali Provinsi Bali warsa 2006 malih kalih widang. Pah-pahané punika : (17) basa gigihan lan (18) basa jumbuh.












Kapustakan

Bagus, I Gusti Ngurah, dkk. 1979/1980. Peribahasa dalam Bahasa Bali. Singaraja: FKIP Universitas Udayana.
Gautama, Budha, Wayan. 2004. Pralambang Basa Bali. Denpasar: CV. Kayumas Agung.
Ginarsa, Ketut. 1984. Paribasa Bali. Balai Penelitian Bahasa Singaraja, Bali.
Poerwadarminta, W.J.S. 1987. Kamus Umum Bahasa Indonesi. Diolah kembali oleh Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa Departemen Pendidikan dan Kebudayaan. Jakarta: Balai Pustaka.
Rozak Zaidan, Abdul, dkk., 2000. Kamus Istilah Sastra. Jakarta: Balai Pustaka
Simpen, W. AB., 2004. Basita Paribasa. Denpasar: Upada Sastra.
Sudjiman, Panuti, Ed.1986. Kamus Istilah Sastra. Jakarta: Penerbit PT Gramedia.
Tinggen, I Nengah. 1988. Aneka Rupa Paribasa Bali. Singaraja: Percetakan Rhika Dewata.
Tim Penyusun. 2005. Kasusastran Bali. Denpasar: Dinas Kebudayaan Provinsi Bali.
Tim Penyusun. 2006. Paribasa Bali. Denpasar: Dinas Kebudayaan Provinsi Bali, Badan Pembina Bahasa, Aksara, dan Sastra Bali Provinsi Bali.
Warna, I Wayan. 1993. Kamus Bali-Indonesia. Denpasar: Dinas Pengajaran Daerah Tingkat I Bali.

2 komentar:

  1. Om Swastiastu; titiang boya ja nasikin segara utawi ngajahin bebek ngelangi ring semeton sami, ngiring sareng-sareng ngajegang Gita Sastra lan Budaya Bali..

    Klungkung Semarapura, pantai legian berpasir putih, kiranglangkung sinampura sekian dan terima kasih

    ((((( Radio Internetne Nak Bali )))))

    BalasHapus
  2. Om Suastiastu,,
    Inggih sayuakti patut pisan nika, yan sapa sira ugi uniing utawi tatas patut micayang sane mawasta patut mangda nenten sane patut ngelimbak,,yan dadoos mangda dharmane keteguhang angge jalaran ngajegang Gita Sastra lan Ludaya Bali.
    Tuur suksma bngeet atuur titiang yening prasidha molihang komentar idadane utwi masukan antuuk kebecikan sesuratan puniki n aksamayang menawi wenten ten arsa ring manah nggih! Om Santi Santi Santi Om

    BalasHapus