"OM AWIGNAMASTU NAMA SIDDHEM OM SWASTIASTU" SEMOGA SEMUA DALAM PERLINDUNGAN TUHAN, SELAMAT MEMBACA DAN SEMOGHA BERMANFAAT.jangan lupa kunjungi videobsaya di link https://youtu.be/-UJdPDAjETM

7/26/2011

Sastra lan Nyastra




Sastra lan Nyastra

Ring pakéling rahina Puputan Badung ungkuran puniki akéh kabligbangang indik sastra lan nyastra. I Gusti Ngurah Madé Agung sané taler kaparabin Cokorda Mantuk Ring Rana, raja Badung sané ngwéntenang puputan duk 20 Septémber 1906 kauningin pinaka pangawi sané akéh ngripta kakawian utawi karya sastra mautama. Cokorda Mantuk Ring Rana kasurat olih IBG Agastia ring buku sané kakaryanin majudul (kabasa Baliang) “Cokorda Mantuk Ring Rana: Sang Nata sane Nyastra”.
Napi sayuwaktiné sastra lan nyastra punika?
Kruna sastra nénten ja tawah malih kapiragiang olih parajanané. Sastra sampun ketah kauningin. Sakéwanten minab taler akéh sané durung tatas pisan ring kruna sastra puniki.
Yening selehang ring Kamus Bali-Indonesia, Dinas Pendidikan Provinsi Bali (1993), irika kasurat kruna sastra maartos (1) kaweruhan, ajah-ajah; darma sastra ‘ajah-ajah indik agama’; niti sastra ‘ajah-ajah indik tata negara’; (2) aksara; sastra Bali ‘aksara Bali’.
Wayan Simpen A.B. (1985) ring kamus dané, kasurat kruna sastra maartos aksara. Ring kamus punika wénten kasurat sastra Bali, sastra Kawi, lan sastra Latin. Maka tetiga artos sastra punika aksara utawi huruf.
Yéning rerehang saih ring “Kamus Besar Bahasa Indonesia” (KBBI, 2003), kruna sastra punika akéh artosipun. Artos sastra minakadi (1) basa (kruna-kruna, paribasa) sané kaanggé sajeroning pustaka-pustaka/buku-buku (boya ja marupa basa sarahina-rahina); (2) kasusastran; (3) pustaka suci Hindu; pustaka ngeninin indik kaweruhan; (4) pustaka; primbon (sané madaging tetenger, paitungan utawi itung-itungan, miwah sané sioasan); (5) tulisan; aksara.
Ring “Kamus Sinonim Bahasa Bali” sané kasusun olih I Gusti Made Sutjaja kasurat sastra nganggé aksara Latin lan Bali kasandingang sareng kruna kaweruhan miwah widya antuk tulisan Latin. Punika maartos kruna sastra pateh ring kaweruhan lan widya (widia).
Ring Kamus Dinas Pendidikan Provinsi Bali (1993), Kamus Wayan Simpen A.B., lan Kamus Sinonim I Gusti Made Sutjaja nénten kasinahang kruna sastra sané mateges pakaryan pangawi utawi karya sastra. Ring kamus-kamus punika kruna sastra kaambil artosnyané sané umum kémanten.
Katah sampun kauningin ring Bali, “kakawian Bali purwa miwah modéren” kasengguh “sastra Bali purwa miwah sastra Bali modéren”. Ri tepengan puniki kruna sastra artosipun sampun nyupitang, inggih punika kaanggé ring indik kawi-kawian utawi karya sastra kémanten.
Wénten kruna kawi maartos ripta utawi karang (tios ring karang paumahan miwah sané lianan). Kruna turunan kawi minakadi ngawi, kakawi, kakawian, kakawin, makakawin, miwah ngawi-awi. Ngawi ‘ngripta’, kakawi ‘karipta’ utawi ‘kaciptayang’, kakawin ‘reriptan mabasa Kawi sané kawangun antuk wanda sajeroning abarisnyané lan kaiket antuk guru lagu’, makakawin ‘ngwacén kakawin antuk matembang, ngawi-awi ‘nénten jakti-jakti’ utawi ‘ngaé-ngaé’.
Nyastra mawit saking kruna lingga (dasar) sastra. Ring basa Bali prosés nasal utawi suara irung [ng], [ny], [n], lan [m] prasida pinaka piranti ngwentuk kruna. Kruna punika kawentuk nganutin kecap ring ajeng kruna linggannyané. Sakadi [k] lan [g] dados [ng], minakadi kutang dados ngutang, gambar dados ngambar. Aksara [c], [j], lan [s] dados [ny], minakadi cacad dados nyacad, jaring dados nyaring, sampat dados nyampat. Sapunika taler sastra dados nyastra. Siosan malih [t] lan [d] dados [n], minakadi tegul dados negul, dandan dados nandan. Aksara [p] lan [b] dados [m], sakadi papag dados mapag, batek dados matek. Aksara [ny], [n], [m] dados {[nga] + [ny], [n], [m]}, minakadi nyangluh dados nganyangluhang, nengneng dados nganengneng, maling dados ngamaling. Aksara [y], [r], [l], [w] dados {[ng] + [y], [r], [l], [w]}, minakadi yasaang dados ngyasayaang, rasa dados ngrasa, lawan dados nglawan. Miwah kecap kruna ring ajeng aksara suara [a], [i], [u], [é], [o], [e] dados {[ng] + aksara suara}, minakadi alih dados ngalih, ibing dados ngibing, ubuh dados ngubuh, ébét dados ngébét, olah dados ngolah, lan ejuk dados ngejuk.
Mungguing astos sané kakardi nganutin kruna lingga sané kakeninin prosés nasal punika, sakadi ring sor.
Wentuk dasar kruna lingga, maartos nglaksanayang pakaryan mapaiketan ring sané kauningang ring wentuk dasar inucap. Sekadi arit dados ngarit. Wentuk dasar kruna kriya, nyantenang pakaryan punika sané kabuatang, boya sané tiosan. Sakadi jemak dados nyemak. Wentuk kruna keadaan maartos dados utawi ngawinang. Sakadi kebus dados ngebus, joh dados ngejoh. Wentuk dasar kruna wilangan maartos makarya, ngambil nyabran manut kruna linggannyané. Sakadi slaé dados nylaé ‘ngambil nyabran slaé’, mrapat dados mprapatin ‘ngambil nyabran aprapatan’. Wentuk dasar kruna katerangan nyihnayang pakaryan sané kalaksanayang nyabran galah manut linggannyané. Sakadi atiban dados ngatiban ‘nyabran warsa’, awai dados ngawai ‘nyabran rahina’
Nyastra kawéntuk saking kruna aran (kata benda) sastra maartos nglakonin pakaryan sastra utawi masastra. Masastra, yening saihang ring artos kruna sastra manut kamus, kaweruhan, ajah-ajah, punika maartos malajahin kaweruhan. Yening saihang malih ring artos sastra, ngeninin indik karya sastra, kruna nyastra nampek ring ngawi. Sakéwanten nénten dados ngwacén karya sastra kabaosang ngawi. Cutetnyané nyastra punika wantah nelebang daging sastra, sastra agama miwah sastra-sastra sané siosan (indik kaweruhan).
Nyastra mekelin padewekan antuk sastra, ri tepengan puniki kaweruhan ring maka sami widang. Nénten wantah indik sané tradisional, taler ring paindikan sané madéren turah mangkiné.
Wénten sané nyinahang sastra wantah sesuluh idup. Masuluh ring sastra, masuluh ring kaweruhan. Sastra sané sapunapi dados kaanggé sesuluh idup? Durusang.
Sastra kocap taler pinaka tungked utawi teteken. Ida Pedanda Madé Sidemen sawitran Cokorda Mantuk Ring Rana saking Geria Taman Sanur, pinandita sané nyastra naenin ngandikayang, “Teteken sang pinandita, boya ja naga, sakéwanten sastra.” Napi sané kanikayang punika sayuwakti mabuat, punika boya ja wantah katuju ring sang maraga pinandita kémaon, sakéwanten taler katuju ring i raga sareng sami.
Sapa sira ugi sané ngambel jagat mangda kocap uning ring sastra agama, miwah sastra siosan marupa kaweruhan sané limbak pisan. Sayuwakti maguna pisan midabdabin rakyaté mangda prasida gemuh, ebuh, kerta raharja madasar sastra lan agama.
Mangkin akéh “pangawi” sané ”ngawi-ngawi” miwah kasengguh nyastra, sakéwanten “nyastrain” timpal
Ring pakéling rahina Puputan Badung ungkuran puniki akéh kabligbangang indik sastra lan nyastra. I Gusti Ngurah Madé Agung sané taler kaparabin Cokorda Mantuk Ring Rana, raja Badung sané ngwéntenang puputan duk 20 Septémber 1906 kauningin pinaka pangawi sané akéh ngripta kakawian utawi karya sastra mautama. Cokorda Mantuk Ring Rana kasurat olih IBG Agastia ring buku sané kakaryanin majudul (kabasa Baliang) “Cokorda Mantuk Ring Rana: Sang Nata sane Nyastra”.
Napi sayuwaktiné sastra lan nyastra punika?
Kruna sastra nénten ja tawah malih kapiragiang olih parajanané. Sastra sampun ketah kauningin. Sakéwanten minab taler akéh sané durung tatas pisan ring kruna sastra puniki.
Yening selehang ring Kamus Bali-Indonesia, Dinas Pendidikan Provinsi Bali (1993), irika kasurat kruna sastra maartos (1) kaweruhan, ajah-ajah; darma sastra ‘ajah-ajah indik agama’; niti sastra ‘ajah-ajah indik tata negara’; (2) aksara; sastra Bali ‘aksara Bali’.
Wayan Simpen A.B. (1985) ring kamus dané, kasurat kruna sastra maartos aksara. Ring kamus punika wénten kasurat sastra Bali, sastra Kawi, lan sastra Latin. Maka tetiga artos sastra punika aksara utawi huruf.
Yéning rerehang saih ring “Kamus Besar Bahasa Indonesia” (KBBI, 2003), kruna sastra punika akéh artosipun. Artos sastra minakadi (1) basa (kruna-kruna, paribasa) sané kaanggé sajeroning pustaka-pustaka/buku-buku (boya ja marupa basa sarahina-rahina); (2) kasusastran; (3) pustaka suci Hindu; pustaka ngeninin indik kaweruhan; (4) pustaka; primbon (sané madaging tetenger, paitungan utawi itung-itungan, miwah sané sioasan); (5) tulisan; aksara.
Ring “Kamus Sinonim Bahasa Bali” sané kasusun olih I Gusti Made Sutjaja kasurat sastra nganggé aksara Latin lan Bali kasandingang sareng kruna kaweruhan miwah widya antuk tulisan Latin. Punika maartos kruna sastra pateh ring kaweruhan lan widya (widia).
Ring Kamus Dinas Pendidikan Provinsi Bali (1993), Kamus Wayan Simpen A.B., lan Kamus Sinonim I Gusti Made Sutjaja nénten kasinahang kruna sastra sané mateges pakaryan pangawi utawi karya sastra. Ring kamus-kamus punika kruna sastra kaambil artosnyané sané umum kémanten.
Katah sampun kauningin ring Bali, “kakawian Bali purwa miwah modéren” kasengguh “sastra Bali purwa miwah sastra Bali modéren”. Ri tepengan puniki kruna sastra artosipun sampun nyupitang, inggih punika kaanggé ring indik kawi-kawian utawi karya sastra kémanten.
Wénten kruna kawi maartos ripta utawi karang (tios ring karang paumahan miwah sané lianan). Kruna turunan kawi minakadi ngawi, kakawi, kakawian, kakawin, makakawin, miwah ngawi-awi. Ngawi ‘ngripta’, kakawi ‘karipta’ utawi ‘kaciptayang’, kakawin ‘reriptan mabasa Kawi sané kawangun antuk wanda sajeroning abarisnyané lan kaiket antuk guru lagu’, makakawin ‘ngwacén kakawin antuk matembang, ngawi-awi ‘nénten jakti-jakti’ utawi ‘ngaé-ngaé’.
Nyastra mawit saking kruna lingga (dasar) sastra. Ring basa Bali prosés nasal utawi suara irung [ng], [ny], [n], lan [m] prasida pinaka piranti ngwentuk kruna. Kruna punika kawentuk nganutin kecap ring ajeng kruna linggannyané. Sakadi [k] lan [g] dados [ng], minakadi kutang dados ngutang, gambar dados ngambar. Aksara [c], [j], lan [s] dados [ny], minakadi cacad dados nyacad, jaring dados nyaring, sampat dados nyampat. Sapunika taler sastra dados nyastra. Siosan malih [t] lan [d] dados [n], minakadi tegul dados negul, dandan dados nandan. Aksara [p] lan [b] dados [m], sakadi papag dados mapag, batek dados matek. Aksara [ny], [n], [m] dados {[nga] + [ny], [n], [m]}, minakadi nyangluh dados nganyangluhang, nengneng dados nganengneng, maling dados ngamaling. Aksara [y], [r], [l], [w] dados {[ng] + [y], [r], [l], [w]}, minakadi yasaang dados ngyasayaang, rasa dados ngrasa, lawan dados nglawan. Miwah kecap kruna ring ajeng aksara suara [a], [i], [u], [é], [o], [e] dados {[ng] + aksara suara}, minakadi alih dados ngalih, ibing dados ngibing, ubuh dados ngubuh, ébét dados ngébét, olah dados ngolah, lan ejuk dados ngejuk.
Mungguing astos sané kakardi nganutin kruna lingga sané kakeninin prosés nasal punika, sakadi ring sor.
Wentuk dasar kruna lingga, maartos nglaksanayang pakaryan mapaiketan ring sané kauningang ring wentuk dasar inucap. Sekadi arit dados ngarit. Wentuk dasar kruna kriya, nyantenang pakaryan punika sané kabuatang, boya sané tiosan. Sakadi jemak dados nyemak. Wentuk kruna keadaan maartos dados utawi ngawinang. Sakadi kebus dados ngebus, joh dados ngejoh. Wentuk dasar kruna wilangan maartos makarya, ngambil nyabran manut kruna linggannyané. Sakadi slaé dados nylaé ‘ngambil nyabran slaé’, mrapat dados mprapatin ‘ngambil nyabran aprapatan’. Wentuk dasar kruna katerangan nyihnayang pakaryan sané kalaksanayang nyabran galah manut linggannyané. Sakadi atiban dados ngatiban ‘nyabran warsa’, awai dados ngawai ‘nyabran rahina’
Nyastra kawéntuk saking kruna aran (kata benda) sastra maartos nglakonin pakaryan sastra utawi masastra. Masastra, yening saihang ring artos kruna sastra manut kamus, kaweruhan, ajah-ajah, punika maartos malajahin kaweruhan. Yening saihang malih ring artos sastra, ngeninin indik karya sastra, kruna nyastra nampek ring ngawi. Sakéwanten nénten dados ngwacén karya sastra kabaosang ngawi. Cutetnyané nyastra punika wantah nelebang daging sastra, sastra agama miwah sastra-sastra sané siosan (indik kaweruhan).
Nyastra mekelin padewekan antuk sastra, ri tepengan puniki kaweruhan ring maka sami widang. Nénten wantah indik sané tradisional, taler ring paindikan sané madéren turah mangkiné.
Wénten sané nyinahang sastra wantah sesuluh idup. Masuluh ring sastra, masuluh ring kaweruhan. Sastra sané sapunapi dados kaanggé sesuluh idup? Durusang.
Sastra kocap taler pinaka tungked utawi teteken. Ida Pedanda Madé Sidemen sawitran Cokorda Mantuk Ring Rana saking Geria Taman Sanur, pinandita sané nyastra naenin ngandikayang, “Teteken sang pinandita, boya ja naga, sakéwanten sastra.” Napi sané kanikayang punika sayuwakti mabuat, punika boya ja wantah katuju ring sang maraga pinandita kémaon, sakéwanten taler katuju ring i raga sareng sami.
Sapa sira ugi sané ngambel jagat mangda kocap uning ring sastra agama, miwah sastra siosan marupa kaweruhan sané limbak pisan. Sayuwakti maguna pisan midabdabin rakyaté mangda prasida gemuh, ebuh, kerta raharja madasar sastra lan agama.
Mangkin akéh “pangawi” sané ”ngawi-ngawi” miwah kasengguh nyastra, sakéwanten “nyastrain” timpal

Tidak ada komentar:

Posting Komentar